Niepłodność jest niepokojącym problemem zarówno dla par, jak i ich rodzin. Uznając jej znaczenie, Światowa Organizacja Zdrowia zaklasyfikowała ją jako globalny problem zdrowotny. W tym artykule szczególnie przyjrzymy się jaki wpływ na nią ma dieta.
Niepłodność to stan chorobowy, który może powodować u pacjenta szkody psychiczne, fizyczne, duchowe i medyczne. Wyjątkowa jakość tego schorzenia polega na oddziaływaniu na pacjenta i jego partnera, jako pary.
Według szacunków, problem ten dotyczy obecnie około 10–16% osób w wieku rozrodczym.
W Polsce boryka się z nim około miliona par, z czego większość nie pozostaje pod opieką specjalistycznych ośrodków, zajmujących się kompleksową diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodności.
Niepłodność to zjawisko które, ze względu na swoją skalę i konsekwencje społeczne, ma znaczenie nie tylko w odniesieniu do zdrowia i emocjonalnego obciążenia starających się o dziecko partnerów, lecz stanowi także istotny czynnik wpływający na stan demograficzny i wskaźniki makroekonomiczne kraju, pośrednio więc na dobrobyt całego społeczeństwa.
Krótki słowniczek
Zanim przystąpimy do szerszego omówienia tematu, chciałbym zacząć od krótkiej terminologii, która pozwoli rozróżnić poszczególne pojęcia:
PŁODNOŚĆ BIOLOGICZNA – potencjał prokreacyjny; prawdopodobieństwo zajścia w ciążę w określonym interwale czasowym, przy założeniu regularnego współżycia i braku stosowania jakiejkolwiek formy antykoncepcji. (O’Connor, Holman i in. 1998)
BEZDZIETNOŚĆ – brak potomstwa, będący wynikiem podjęcia decyzji o bezdzietnym stylu życia lub skutkiem zaburzeń zdrowia, które uniemożliwiają prokreację.(Jarmołowska 2009)
BEZPŁODNOŚĆ– trwała niemożność posiadania potomstwa. Wg Europejskiego Towarzystwa Reprodukcji Człowieka i Embriologii w Polsce, ponad 1,5 miliona par może mieć problem z niezawinioną bezpłodnością, co – jak warto zaznaczyć-może dotyczyć obu płci.
NIEPŁODNOŚĆ– niemożność uzyskania ciąży przez okres 12. miesięcy, mimo regularnych stosunków płciowych (2–4 razy w tygodniu), bez stosowania metod antykoncepcyjnych.
Rodzaje niepłodności
Niepłodność możemy podzielić na pierwotną i wtórną. W krajach rozwiniętych występuje i dominuje niepłodność pierwotna, tj. sytuacja, gdy kobieta nigdy nie była w ciąży i ma problemy z zajściem w nią.
Natomiast państwa zaliczane do krajów rozwijających się, charakteryzują się wysokim wskaźnikiem występowania niepłodności wtórnej, w przypadku której problem z zajściem w ciążę dotyczy okresu poprzedzonego przynajmniej jedną ciążą.
Najważniejszymi czynnikami prowadzącymi do wysokiego wskaźnika wtórnej niepłodności w tych krajach są choroby przenoszone drogą płciową oraz różnego rodzaju interwencje chirurgiczne podejmowane u kobiet w okresie poporodowym, w warunkach pozbawionych jakichkolwiek standardów sanitarno-epidemiologicznych.
Co jest przyczyną niepłodności?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przeprowadziła rozległe międzynarodowe badanie w celu określenia rozkładu płci i etiologii niepłodności. U 37% niepłodnych par przyczyną była niepłodność żeńska, u 35% par zidentyfikowano przyczyny zarówno męskie, jak i żeńskie, u 8% niepłodność męską, a 5% brak rozpoznania.
Najczęstszymi możliwymi do zidentyfikowania czynnikami niepłodności kobiet są:
zaburzenia owulacji
endometrioza
zrosty miednicy
zablokowanie jajowodów
inne wady jajowodów lub macicy
hiperprolaktynemia
Najbardziej znaczące problemy z niepłodnością mężczyzn wynikają z:
niskiego stężenia plemników (oligospermia),
słabej ruchliwości plemników (astenospermia),
nieprawidłowej morfologii plemników (teratospermia).
Inne czynniki, mniej związane z niepłodnością, obejmują objętość nasienia oraz inne markery nasienia, czynności najądrza, gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych. Aż 90% problemów z niepłodnością u mężczyzn zależy od nasienia.Istnieje dodatni związek między nieprawidłowym nasieniem, parametrami, a liczbą plemników.
Celem diagnostyki jest ustalenie przyczyn bezdzietności oraz opracowanie i wdrożenie optymalnego, zindywidualizowanego leczenia. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP) sugerują, że pierwszej kolejności diagnostyka powinna obejmować:
ocenę czynności jajników (czy występują cykle owulacyjne),
anatomię żeńskiego układu rozrodczego (czy jajowody są drożne, a jama macicy prawidłowa) oraz
badanie nasienia (czy parametry nasienia są prawidłowe)
Czy wiek wpływa na płodność?
Płodność i starzenie się są ze sobą ściśle powiązane, a wiek partnerki pozostaje najważniejszym czynnikiem w przewidywaniu powodzenia leczenia niepłodności.
U płodu płci żeńskiej, proliferacja komórek zarodkowych zatrzymuje się po około 20 tygodniach, co powoduje, że kobiety rodzą się z określoną liczbą pierwotnych pęcherzyków.
W przeciwieństwie do kobiet, aktywna produkcja nasienia u mężczyzn trwa przez całe dorosłe życie, przy czym wiek powoduje głównie pogorszenie funkcji.
Po urodzeniu dziecko płci żeńskiej rodzi się z około 5 milionami pęcherzyków pierwotnych, które zmniejszają się do około 500 000 po pierwszej miesiączce.
Z każdym kolejnym cyklem miesiączkowym apoptoza mieszków włosowych postępuje, a liczba ta spada do około 25 000 w wieku 37 lat i 1000 w okresie zbliżonym do menopauzy.
Naturalne jest występowanie spadku płodności związanego z wiekiem. Zwykle zaczyna się on w wieku 32 lat, a po 37 roku życia spada jeszcze bardziej dramatycznie. Ponieważ spermatogeneza jest procesem ciągłym, skupienie się na skutkach wieku ojcowskiego jest ograniczone.
Prawdopodobieństwo spontanicznego lub innego poczęcia u starszych kobiet, z partnerami w wieku powyżej 40 lat, jest zmniejszone, a ciąże te wiążą się z wyższą częstotliwością powikłań, takich jak poronienia, wady wrodzone i zaburzenia genetyczne.
Zespół Downa ma powiązanie również z rosnącym wiekiem ojcowskim. Te słabe wyniki przypisuje się uszkodzeniu DNA plemników.
Czy masa ciała ma wpływ na płodność?
Ryzyko niepłodności jest najwyższe wśród osób z najniższych i najwyższych krańców rozkładu BMI.
W NHS II w porównaniu z kobietami o zalecanej masie ciała (BMI 20–25 kg/m 2 ) obserwowano większe ryzyko wystąpienia niepłodności z powodu zaburzeń owulacji u kobiet z niedowagą (BMI < 20 kg/m 2) oraz dla kobiet z otyłością (BMI ≥ 30 kg/m 2 ).
Ponadto, przegląd literatury dotyczącej otyłości i płodności u mężczyzn wykazał, że otyłość w ich przypadku wiąże się ze zwiększonym ryzykiem niepłodności potencjalnie poprzez mechanizmy dysregulacji hormonalnej.
Dieta a płodność. Czy styl żywienia ma wpływ na płodność?
Odpowiednio dobrana dieta ma wpływ praktycznie na każda sferę ludzkiego życia. Z roku na rok dowiadujemy się coraz więcej, jak poszczególne składniki diety wpływają na nasze zdrowie.
Podobnie sytuacja wygląda w kontekście płodności. Istnieją mocne dowody na to, że zdrowe wzorce żywieniowe stosowane przed zajściem w ciążę zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet w wieku rozrodczym, mają korzystny wpływ na płodność.
Witaminy z grupy B, a płodność
Obiecującymi składnikami odżywczymi w kontekście korzystnego wpływu na płodność mogą być kwas foliowy i witamina B12. Chociaż ustalono wpływ niedoboru kwasu foliowego i defektów metabolizmu kwasu foliowego i homocysteiny na wady cewy nerwowej (NTD), dowody na wpływ kwasu foliowego na płodność są mniej jasne.
Obszerna literatura na temat kwasu foliowego sugeruje, że większe spożycie kwasu foliowego w okresie przed zajściem w ciążę może zwiększać szanse kobiety na zajście w ciążę i prawdopodobnie na poród.
Kwas foliowy może zwiększać płodność i współczynnik żywych urodzeń. Dawki wyższe niż zalecane w zapobieganiu NTD mogą przynieść największe korzyści, podobnie jak dodatkowe spożycie witaminy B12.
Kwasy tłuszczowe, a płodność
Badania in vitro wykazały, że kwasy tłuszczowe są ważnymi elementami diety we wczesnych procesach reprodukcyjnych, w tym w dojrzewaniu oocytów i zagnieżdżaniu zarodków.
Ponadto, badania na zwierzętach i ludziach wskazują, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA), mogą w szczególności odgrywać istotna rolę, poprzez wpływ na jakość oocytów i implantacji zarodków, podczas gdy kwasy tłuszczowe trans mogą prowadzić do większej oporności na insulinę, co mogłoby niekorzystnie wpłynąć na funkcje owulacyjne.
Wyniki z kohorty NHS-II wykazały, że spożycie kwasów tłuszczowych trans (TFA) było związane z większym ryzykiem, zgłaszanej przez osoby, niepłodności owulacyjnej po uwzględnieniu potencjalnych czynników zakłócających.
Jednak spożycie, jednonienasyconych kwasów tłuszczowych(MUFA) i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) nie było związane z niepłodnością owulacyjną.
Kwas dokozapentaenowy (DPA) oraz eikozapentaenowy (EPA), były związane ze zmniejszonym ryzykiem braku owulacji w kohorcie zdrowych kobiet regularnie miesiączkujących.
Kwasy tłuszczowe trans są związane z niższą płodnością, podczas gdy długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega-3 mają odwrotny związek.
Spożycie tłuszczów nasyconych i trans jest konsekwentnie związane z niższą jakością nasienia i innymi markerami słabej funkcji jąder.
Patrząc ogólnie na wyniki, ich analiza jest trudna – biorąc pod uwagę duże różnice między badaniami pod względem populacji i oceny stanu kwasów tłuszczowych.
Mimo wszystko wnioski wydają się sugerować, że wyższe spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, szczególnie długołańcuchowych kwasów tłuszczowych omega 3 i mniejsze spożycie kwasów tłuszczowych trans może być korzystne dla zwiększenia płodności.
Mięso, soja i ryby, a płodność
Obecnie istnieją ograniczone dowody na związek między spożyciem czerwonego lub białego mięsa a płodnością – jednak dostępne badania wskazują na potencjalnie szkodliwy związek między wyższym spożyciem czerwonego mięsa, a wzrostem ryzyka niepłodności i niekorzystnego rozwoju zarodków.
W przypadku ryb sytuacja jest bardziej skomplikowana, ponieważ stopień skażenia środowiska może potencjalnie zmienić tę zależność.
W związku z tym, należy generalnie unikać ryb pochodzących z wód o wysokim stopniu zanieczyszczenia środowiska, a także tych z wysokim stopniem rtęci, ponieważ konsekwencje tych środowiskowych zanieczyszczeń mogą przeważać nad potencjalnymi korzyściami zdrowotnymi, wynikającymi ze spożycia samych ryb.
Wreszcie, spożycie suplementów i produktów sojowych nie wydaje się szkodzić płodności, co sugerują badania na zwierzętach.
Alkohol i kofeina, a płodność
Spożycie kofeiny i alkoholu jest niewątpliwie najczęściej badanymi czynnikami potencjalnie zakłócającymi płodność.
Wyniki są jednak sprzeczne w wielu badaniach. Można znaleźć takie, które wykazują szkodliwe efekty kofeiny i alkoholu, lecz podobnie w wielu nie wykazano żadnego związku.
W rzeczywistości, systematyczne przeglądy dotyczące związku kofeiny z wynikami reprodukcyjnymi wykazały, że niekorzystny wpływ kofeiny na zdrowie reprodukcyjne, w tym płodność, jest częściej zgłaszany w badaniach retrospektywnych i badaniach o niskiej jakości metodologicznej.
Choć obawy dotyczące negatywnych skutków spożycia alkoholu u matki na rozwój płodu są uzasadnione, podobnie jak obawy o zwiększeniu ryzyka utraty ciąży ze spożyciem kofeiny, wątpliwe jest założenie, że spożycie tych substancji ma szkodliwy wpływ na zdolność zajścia w ciążę.
Produkty mleczne, a płodność
Produkty mleczne zostały zasugerowane jako produkty utrudniające reprodukcję, ze względu na wysoką zawartość galaktozy, która u myszy zmniejsza owulację i prowadzi do przedwczesnej niewydolności jajników, a także może zawierać duże ilości estrogenów środowiskowych.
Biorąc pod uwagę sprzeczne ustalenia, nie można wyciągnąć niepodważalnych wniosków dotyczących wpływu spożycia mleka przez matkę na płodność, ponieważ dowody potwierdzające, że nabiał jest szkodliwy (podobnie jak w badaniach na zwierzętach) są słabe.
Dieta ojca, a płodność
Według obszernej metaanalizy, obejmującej 185 badań, obejmujących ponad 40 000 mężczyzn z krajów rozwiniętych, liczba plemników – czyli głównego czynnika determinującego jakość nasienia – w latach 1973–2011 zmniejszyła się o 50–60%.
Czynniki środowiskowe, które znacząco wpływają na płodność mężczyzn to: palenie papierosów i marihuany, stosowanie sterydów anabolicznych, nadmierne spożycie alkoholu, stres, nadmierne narażenie na wysokie temperatury, wiek, ciasne ubranie, zanieczyszczenie środowiska czy siedzący tryb życia.
Odżywianie może zarówno negatywnie, jak i pozytywnie wpływać na jakość nasienia. Dieta powinna obejmować warzywa i owoce, ryby i owoce morza, orzechy, nasiona roślin strączkowych, produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik, drób oraz niskotłuszczowe produkty mleczne.
Z drugiej strony, niskie spożycie owoców i warzyw oraz produktów o potencjale antyoksydacyjnym, wysokie spożycie kilokalorii, dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe i tłuszcze trans, niskie spożycie ryb, a także wysoki udział zarówno czerwonego, jak i przetworzonego mięsa mają negatywny wpływ na jakość nasienia, co może przyczynić się do zmniejszenia płodności mężczyzn. Dlatego modyfikacja stylu życia, szczególnie w zakresie diety, wydaje się niezbędna w przypadku niepłodności męskiej, związanej z jakością nasienia.
Podsumowując, które popularne diety mogą pomóc?
Wzorce żywieniowe, takie jak dieta śródziemnomorska oraz diety charakteryzujące się wyższym spożyciem ryb, owoców morza, drobiu, produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw – w krajach innych niż śródziemnomorskie – były konsekwentnie związane z lepszymi parametrami nasienia. Dlatego dietę śródziemnomorską można szczególnie zalecać dla osób starających się o potomstwo lub borykających się z niepłodnością. „Niezdrowe” diety bogate w czerwone i przetworzone mięso, słodycze i słodzone napoje miały odwrotną zależność.
Źródła:
1. Vayena E, Rowe P, Griffin PD. Genewa: Światowa Organizacja Zdrowia; 2002. Aktualne praktyki i kontrowersje w zakresie wspomaganego rozrodu: Raport ze spotkania Światowej Organizacji Zdrowia.
2.Diagnostyka i leczenie niepłodności — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP) Diagnostics and infertility treatment – recommendations of the Polish Society of Reproductive Medicine and Embryology (PSRME) and the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians (PSGO)
3.Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna Magdalena Koperwas1, Magdalena Głowacka. Wyższa Szkoła Ekonomii iInnowacji, Wydział Nauk o Zdrowiu
4. Skoracka K, Eder P, Łykowska-Szuber L, Dobrowolska A, Krela-Kaźmierczak I. Diet and Nutritional Factors in Male (In)fertility-Underestimated Factors. J Clin Med. 2020;9(5):1400. Published 2020 May 9. doi:10.3390/jcm9051400
5.George K, Kamath MS. Fertility and age. J Hum Reprod Sci. 2010;3(3):121-123. doi:10.4103/0974-1208.74152
6. Panth N, Gavarkovs A, Tamez M, Mattei J. The Influence of Diet on Fertility and the Implications for Public Health Nutrition in the United States. Front Public Health. 2018;6:211. Published 2018 Jul 31. doi:10.3389/fpubh.2018.00211
7.Levine H., Jørgensen N., Martino-Andrade A., Mendiola J., Weksler-Derri D., Mindlis I., Pinotti R., Swan SH Temporal trendy in sperm count: A systematic review and meta-regression analysis . Szum. Reprod. Aktualizacja. 2017; 23 : 646–659. doi: 10.1093 / humupd / dmx022
8. Skoracka K, Eder P, Łykowska-Szuber L, Dobrowolska A, Krela-Kaźmierczak I. Diet and Nutritional Factors in Male (In)fertility-Underestimated Factors. J Clin Med. 2020;9(5):1400. Published 2020 May 9. doi:10.3390/jcm9051400
9. Kumar N, Singh AK. Trends of male factor infertility, an important cause of infertility: A review of literature. J Hum Reprod Sci. 2015;8(4):191-196. doi:10.4103/0974-1208.170370
Comments